راهی برای آینده روشن علم و فناوری

راهی برای آینده روشن علم و فناوری

نگاه دوراندیشانه و ارائه تصویری روشن از آینده سیاستی کشور به ویژه حوزه علم و فناوری، از راهبردهایی است که دبیرخانه ملی آینده‌نگاری علم و فناوری دنبال می‌کند.

اما آینده‌نگاری علم و فناوری چه ضرورتی دارد و با چه اهدافی انجام می‌شود؟ آینده‌نگاری به عنوان یک توانمندی بسیار کارآمد در تعیین سیاست‌ها و ریل‌گذاری به ویژه در حوزه علم و فناوری در کشورهای خواهان توسعه شناخته شده است. چالش‌های حضور در دنیاب پرتب و تاب رقابت‌های فناورانه و حضور در فرآیند جهانی‌شدن از دغدغه‌هایی است که ضرورت آینده‌نگاری ملی در حوزه علم و فناوری را دوچندان می‌کند. این ابزار مهم سیاستی، دورنمای نسبتاً روشنی را از آینده کشور به ویژه در عرصه دانش و فناوری ترسیم می‌کند و می‌کوشد به شکل ساختارمند و دوراندیشانه، در حوزه‌های دانش، فناوری، اقتصاد، محیط زیست و جامعه راهبردها را تعیین کند.

شناخت گسترده و روزافزونی در این باره وجود دارد که آینده نگاری علم و فناوری، قابلیت‌های سودمندی را برای تصمیم‌گیری در ارتباط با سیاستگذاری تحقیقات و تکنولوژی، چه در سطح ملی و چه منطقه‌ای یا حتی در سطوح پایین‌تر در اختیار ما قرار می‌دهد.

کشورهای توسعه‌یافته از سال‌های گذشته در مسیر آینده‌نگاری قدم برداشته بودند و چند سالی می‌شود که این فرآنید از سوی کشورهای در حال توسعه مورد استقبال قرار گرفته است چراکه آینده نگاری با ساختارهای تعاملی که در خود دارد، تمامی بازیگران فعال یک جامعه را درگیر فرایند خود می‌کند. آینده‌نگاری می‌کشود پاسخی درخور به ضرورت‌های علمی و فناوری جامعه بدهد، آینده نگاری در سطح ملی باعث می‌شود تا وفاق، هماهنگی و هم جهتی اقدامات آتی، بین بازیگران سیستم برقرار شده و در نتیجه منابع مختلف به صورتی کارا به حوزه‌های دارای اولویت تخصیص داده شوند.

شناسایی اولویت ها و نقاط تمرکز سیاستگذاری با در نظر داشتن روندهای علمی و فناورانه‎ی پیش رو  و رتبه‌بندی این اولویت‌ها شناخت مهم‌ترین فرصت ها و چالش‏های پیش رو برای نقش‌آفرینی دستگاهی، احصاء مهمترین فرصت های نقش آفرینی اکوسیستم استارت‎آپی و دانش بنیان در توسعه فناوری های آینده و همچنین تعیین زمینه‏های نقش آفرینی نهادهای علم و فناوری مانند دانشگاه‎ها و پارک های علم و فناوری در توسعه فناوری های آینده از محورهایی بوده است که ضرورت آینده‌نگاری علم و فناوری را دوچندان می‌ساخت.

از زمانی‌که شیوه‌نامه اجرای آینده‌نگاری در شورای عالی عتف و ابلاغ با امضای رئیس‌جمهور به تصویب رسید، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در مسیر تحقق برنامه آینده‌نگاری ملی علم و فناوری گام برداشته است.

برنامه ملی آینده‌نگاری علم و فناوری رویکردهای گوناگونی را دنبال می‌کند. از جمله این رویکردها می‌توان به فرهنگسازی نگاه آینده‌نگر در میان ذی‌نفعان برنامه، ایجاد بستر همگرایی و اجماع نسبی میان نخبگان و سیاستگذاران، شبکه‌سازی و هم‌افزایی میان بازیگران مختلف زیست‌بوم نوآوری و خلق تصویری از آینده و شناسایی نقاط نقش‌آفرینی بازیگران مختلف این زیست بوم اشاره کرد.

خروجی‌های مورد انتظار برنامه ملی آینده‌نگاری علم و فناوری

برنامه آینده‌نگاری ملی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به دنبال ترویج و گفتمان‌سازی مبتنی بر آینده در میان ذی نفعان مختلف است؛ در این راستا اقداماتی چون ترویج و گفتمان سازی مبتنی بر آینده در میان ذی نفعان مختلف، روندیابی و مطالعه مهترین حوزه ها و تغییرات فناورانه آینده، بررسی اولویت ها و نیازهای کشور با استفاده از مطالعات مشترک با دستگاه‌های اثرگذار در حوزه های منتخب، جریان‌سازی و گفتمان سازی با هدف ارائه نتایج مطالعات به مخاطبین و تقویت حس لزوم توجه به آینده و اندیشیدن در باره آن را در دستور کار خود قرار داده است.

همچنین در حوزه شناسایی اولویت های علمی و فناورانه، اقداماتی مانند مطالعه تطبیقی تجربیات سایر کشورها در اولویت گذاری علم و فناوری، تحلیل محتوا و بررسی مطالعات بین المللی و ملی جهت شناسایی حوزه ها و موضوعات اولویت دار، برگزاری دلفی به منظور تعیین  اولویت های فناوری در میان خبرگان توسط دبیرخانه آینده‌نگاری علم و فناوری دنبال می‌شود.

با هدف توسعه فرصت‏های نقش‏آفرینی اکوسیستم استارت آپی و دانش بنیان در توسعه فناوری های آینده، گام هایی چون  بررسی نقش روندهای فناورانه و تغییرات کلان بر حوزه های کسب  و کار (تصویر آینده)،  شناسایی مهمترین بازیگران اکوسیستم های کسب و کار آینده و بررسی نقش هر یک، مطالعه مدل‏های کسب و کار دانش‏بنیان و فناور  موفق و ترویج آن در میان اکوسیستم دانشی کشور صورت گرفت

گام‌های پیموده شده در برنامه ملی آینده نگاری علم و فناوری

ترویج و گفتمان سازی مبتنی بر آینده در میان ذی نفعان مختلف، شناسایی اولویت های علمی و فناورانه، توسعه فرصت‏های نقش‏آفرینی اکوسیستم استارت آپی و دانش بنیان در حل مسائل و پرداختن به اولویت های کشور صورت گرفته است.

برنامه ملی آینده‌نگاری علم و فناوری در مسیر ترویج و گفتمان سازی مبتنی بر آینده در میان ذی نفعان مختلف حوزه‌های گوناگون فناوری را هدف برنامه خود قرار داده است. از این مهم‌ترین این حوزه‌ها می‌توان به حوزه انرژی با محوریت بهینه سازی مصرف، سلامت با محوریت حوزه سلامت دیجیتال، حمل و نقل آینده  با محوریت آینده صنعت خودرو و همچنین مطالعه کلان روندهای اثرگذار بر حوزه علم و فناوری اشاره کرد.

دبیرخانه برنامه ملی آینده‌نگاری در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، ضمن برگزاری نشست‌های مشترک با سازمان‌های مجری طرح‌های ملی آینده‌نگاری، فعالان و متخصصان آینده‌نگاری به تدوین دستورالعمل‌های سه‌گانه برنامه ملی آینده‌نگاری پرداخته است.

حرکت به سمت شناسایی تصویر آینده در حوزه های منتخب و تسهیل توسعه زیست‌بوم استارتاپی، تشکیل کمیته های مدیریت طرح و آغاز برنامه در حوزه های بخشی، برنامه‌ریزی برای اجرای دلفی در میان جامعه دانشی و تخصصی هر حوزه، توسعه زیرساخت های اطلاعاتی و هوشمندی فناوری و بارگذاری گزارش های منتخب، اخبار و تحلیل های مرتبط از دورنماهایی است که این برنامه دنبال می‌کند.