توسعه گردشگری راهبردی کلیدی در توسعه صنایع‌دستی

توسعه گردشگری راهبردی کلیدی در توسعه صنایع‌دستی

صنایع‌دستی، یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های موجود در حوزه گردشگری محسوب می‌شود. این محصولات حاصل آزمون و خطاهای مکرر انسانی در پاسخ به نیازهای حیاتی در گذشته و بهترین راه برای انعکاس ویژگی‌های سبک زندگی سنتی اقوام مختلف هستند. از این رو، صنایع دستی بخش مهمی از محصولات فرهنگی انسان ساخت در حوزه ارتباط گردشگران با مفاهیم فرهنگی یک ملت و تمدن محسوب می‌شود.

عمدتا هدف از تولید و فروش صنایع دستی در دو دسته اصلی بخش بندی می شود: نخست، معرفی فرهنگ جامعه محلی ساکن در مقاصد گردشگری و دوم، درآمدزایی و رونق اقتصادی و تولید ثروت در آن جامعه. از ویژگی‌های مهم اثرگذاری صنایع دستی در حوزه اقتصاد می توان به این موارد اشاره کرد: انعکاس هویت ملی‌، عدم وابستگی در تأمین مواد اولیه، طراحی و تولید، قابلیت ایجاد و توسعه در کلیه مناطق شهری، روستایی و عشایری، دسترسی آسان به مواد اولیه و ابزار کار مختصر و ارزان، ایجاد درآمد مکمل در اقتصاد خانواده، توان ایجاد ارزش افزوده بسیار بالا و قدرت اشتغال‌زایی در تمام سطوح جعیت شناختی یک جامعه، ظرفیت ارزآوری بسیار بالا. از این رو، توسعه تولید و فروش صنایع دستی یکی از ساز و کارهای اقتصادی مؤثر است که نقش مهمی در رشد اقتصاد جوامع محلی ایفا می‌کند و وجه اشتراک توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی یک جامعه محسوب می شود.

اما نکته مهم و البته مغفول در رونق بازار فروش صنایع دستی، رعایت استاندارها در بازاریابی، بسته‌بندی، کیفیت تولید، اصالت و هویت، طراحی و رنگ‌بندی، سهولت دسترسی و قابلیت حمل‌ونقل این محصولات است. بازاریابی محصولات صنایع دستی مهم‌ترین رکن در رونق فروش این محصولات و کسب درآمد توسط جوامع محلی است و اکثر تولیدکنندگان صنایع‌دستی معمولاً خارج از چارچوب ادبیات حاکم بر بازار و اقتصاد محصولات هنری عمل می‌کنند و کمتر اصول بازرگانی و تجارت را مورد توجه قرار می دهند؛ در دو دهه اخیر، فراگیری شیوه‌های نوین بازاریابی و تجارت برای رونق فروش و بقا در بازار رقابت به دلیل گسترش صنعت گردشگری و اهمیت‌ تجارت محصولات صنایع دستی به امری ضروری تبدیل شده که تضمینی بر بهره مندی بخش صنایع دستی از اقتصاد گردشگری است.

صنعت گردشگری در برخی از کشورها که به مرحله ا‌ی رسیده که سهم بسیار بالایی را در «تولید ناخالص ملی» و درآمدهای ارزی کسب کرده و با توجه به هدف گذاری این موضوع در سند چشم انداز 1404 کشور به نظر می رسد برای رونق بیش از پیش گردشگری و در نتیجه آن افزایش فروش صنایع دستی توجه به مفاهیم بازاریابی و برندینگ محصولات صنایع دستی امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.

خرید سوغات آن هم سوغاتی ماندگار و دارای هویت و اصالت که نشانه ‌ها، علایم و نمادهایی از کشور مقصد و یا مکان موضوع بازدید را به همراه داشته باشد، نه تنها مکمل تجربه سفر و بازدیدهای گردشگران است، بلکه گاهی جاذبه ای فراتر از مکان های تاریخی و باستانی در گردشگران ایجاد می کند. گردشگران  همواره زمانی از سفر خود را به خرید آثار جالب، بدیع و گاه نفیس و ماندگار به عنوان سوغات اختصاص می دهند و بخشی از اشتغالات ذهنی آنان در طول سفر است.

از این رو در مواجهه با آثار زیبای هنری و صنایع دستی برخوردار از نگاره ها، رنگ ‌ها و رنگ آمیزی های سنتی، بومی و ملی، روایتی از هویت فرهنگی و نشانه‌ای مانا از مقاصد مورد بازدید را می یابند. این آثار می‌توانند ارزنده ترین هدیه، سوغات و بهترین ره‌آورد سفر برای دوستان، آشنایان، اقوام و یا نگهداری در منزل و محل کار گردشگران باشند.

 سیاست گذاران حوزه گردشگری در کشورهای دارای فرهنگ و تمدن غنی و درخشان که به واسطه‌ی آثار تاریخی، اقلیم‌ و طبیعت متفاوت، چشم اندازهای زیبا و آداب و رسوم محلی، پیوسته مورد توجه گردشگران برای سفر و دیدار بوده و در عین حال از صنایع دستی متنوع و شاخصی هم برخوردارند، به موجب ظرفیت بسیار بالا در زمینه فروش آثار صنایع دستی دیدار از کارگاه‌های تولیدی، نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های صنایع دستی در برنامه‌های بازدید گردشگران داخلی و خارجی را پیش بینی می‌کنند و بدیهی است که موفقیت‌های به دست آمده از این رهگذر در کشورهایی چون هند، تایلند، چین، مکزیک، یونان، مالزی و... خود مهر تأییدی بر اثرات متقابل گردشگری و صنایع دستی است.

امروزه تولید آثار صنایع دستی که مزین به نقش آثار تاریخی، باستانی و یادمان ویژه و حتی علایق مردم یک کشور به آداب، سنن، نگاره ‌ها و نقش‌های خاص است در دستور کار قرار دارد و تلاش می شود که با استفاده از این آثار ملموس سازی خدمات سفر و تجربه گردشگران به وقوع پیوندد. فعالان علمی حوزه مدیریت گردشگری و متخصصان و صاحب نظران صنایع دستی عوامل زیر را در تشویق گردشگران برای خرید آثار صنایع دستی مؤثر دانسته اند:

۱- بهره گیری آثار صنایع دستی از نگاره ها، رنگ ‌ها و رنگ آمیزهای سنتی و نمادین که پیوستگی ذهنی را در با تجربه بازدید  و سفر گردشگران ایجاد می کند.

۲- ارتقای کیفیت آثار و افزایش میزان دوام آنها.

۳- تنوع تولیدات صنایع دستی و  کاربردی سازی آنها.

۴- تولید آثار هنرهای صناعی با الهام از فرم کلی و نگاره‌های آثار تاریخی، باستانی و نیز علایم و نشانه‌های هر مقصد گردشگری.

۵- بسته بندی مناسب آثار باعث اطمینان خاطر گردشگران برای خرید و حمل و یا ارسال آن به کشور مقصد شده است.

۶- ارائه تسهیلات لازم به منظور ارسال صنایع دستی به صورت پستی و فراهم آوردن امکانات و خدمات مناسب در زمینه‌ی بیمه، حمل و نقل و تحویل بموقع آثار در محل مورد نظر گردشگران.

۷- برگزاری نمایشگاه‌های فصلی، سالانه و نیز بازارچه های دائمی با هدف جلب و جذب گردشگران و ایجاد ظرفیت بستر درگیرشدن گردشگران در فرآیند تولید و ساخت آثار صنایع دستی با رویکرد گردشگری تحربه محور

تردیدی نیست که افزایش تعداد گردشگران با افزایش میزان فروش آثار صنایع دستی توأم و همراه بوده و زمینه ساز افزایش تولید، حفظ اصالت و ویژگی‌های هویتی آثار، افزایش سطح اشتغال مولد و اشتغال غیر مستقیم و مهم تر از همه توسعه‌ی مبادلات فرهنگی و معرفی و شناساندن بهتر و دقیق تر کشورها و هنر و تمدن آنها خواهد شد. تمامی کشورهای دنیا به تأثیر متقابل صنایع دستی و صنعت گردشگری پی برده اند و در عمل و تجربه دریافته‌اند که صنایع دستی یکی از عوامل بسیار مؤثر در جلب گردشگر در تمامی حوزه‌های داخلی و بین المللی است و متقابلاً صنعت گردشگری نیز می‌تواند به رشد، توسعه و گسترش صنایع دستی، حفظ اصالت ‌ها و بهبود کیفیت آن کمک کند.

امید است همان گونه که دستگاه‌های اجرایی متولی توسعه این دو حوزه به درستی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و میراث فرهنگی ادغام شده، در حوزه اجرا در بخش خصوصی و تعاملات علمی و دانشگاهی این دو حوزه شاهد ایجاد فعالیت های مشترک و اقدامات هدفمند بوده و با ایجاد هم افزایی شاهد رونق بیش از پیش این دو بخش مهم اقتصادی کشورمان باشیم.

محسن عامری

مدرس دانشگاه در رشته مدیریت گردشگری و هتل‌داری