مقدمه ای بر صنایع فرهنگی- مهدیه شهرابی فراهانی

مقدمه ای بر صنایع فرهنگی

مفهوم «صنایع فرهنگی» (Cultural Industries) نخستین‌بار طی جنگ جهانی دوم و در مکتب فلسفیِ فرانکفورت برای توصیف صنعت قدرتمند فیلم‌سازی امریکا به کار گرفته شد. صنایع فرهنگی به مجموعه ای از صنایع اطلاق می شود که محصولات آن ها درون مایه فرهنگی و معنوی دارند، و برای غنی سازی حیات درونی و پالایش روح به کار می روند.

بر اساس تعریف یونسکو، صنایع فرهنگی به صنایعی گفته می شود که خروجی های خلاق و هنری ملموس و ناملموس تولید می کنند که دارای پتانسیل تولید، ثروت و ایجاد درآمد از طریق بهره برداری از دارایی های فرهنگی و تولید خدمات و کالاهای دانش بنیان هم سنتی و هم نو هستند. از نگاه دیگر صنعت فرهنگی از طریق تولیدات، ابزارها و فرایندهای متنوع در عصر حاضر باعث این شده است که دانش و منابع فرهنگی یک جامعه به محصول تجاری و خدماتی تبدیل شود.

امروزه اصطلاح «صنعت فرهنگى»به معناى توانمند ساختن اقتصادى تولیدات فرهنگى به منظور تولید محصول، اشتغال، درآمد و پاسخ به نیازهاى مصرف کننده است و فعالیت هنرى نقش مهمى در اقتصاد دارد. صنایع فرهنگى، فراهم آورندگان محتوایى مهمى در توسعه فن آورى هاى جدید اطلاعاتى و ارتباطى هستند. صنایع فرهنگى اندیشه و خلاقیت را تقویت مى کنند که براى نوآورى مهم هستند.از طرفی صنایع فرهنگى تأثیر زیادى بر سطح اشتغال دارند و باعث رشد، جذب کار آزاد و کمک به بخش هاى رو به افول اقتصاد مى شوند. 

طبق تعاریف متداول، صنایع فرهنگی، محصول بنگاه‌هایی است که برای عموم مردم، اطلاعات و سرگرمی‌های آموزشی، علمی و فرهنگی، در قالب‌های مختلفِ ‌تکثیرشدنی، طراحی و تهیه می‌کنند. هدف صنایع فرهنگی مفهوم‌سازی، هماهنگ‌سازی، تولید، ارتقا و تجارت کالاهای فرهنگی در قالب‌های مختلف، اعم از کتاب، مجله، روزنامه و ژورنال، فیلم و محصولات صوتی تصویری، نرم‌افزار، لوح‌ فشرده و دیگر محصولات است.

صنایع فرهنگی بهترین منبعی است که برای روشن شدن فرهنگ و هویت کشورها بررسی می‌شود؛ زیرا فرهنگ، پایه و اساس تمدن هر کشوری است که نسل‌های انسانی در زمان حیات خود از آن بهره می‌جویند و با اتکا به آن، به زندگی و فعالیت‌های روزمره خود در کنار یکدیگر شکل می‌دهند. می‌توان گفت صنایع فرهنگی حاصل فعالیت‌های نویسندگان، هنرمندان، معماران، موسیقی‌دانان، و تجلی معنویت مردم و ارزشهایی است که به زندگی معنا می‌دهند.

صنایع فرهنگی نتیجه عوامل محسوس و نامحسوس است که خلاقیت مردم از طریق آنها متجلی می‌شود. این عوامل عبارت‌اند از زبان، آداب و رسوم مذهبی، باورها، مکان‌ها و یادمان‌های تاریخی، ادبیات، کارهای هنری، آثار موجود در آرشیوها و مراکز اسناد و کتابخانه‌ها و نظایر آن، که در قالب صنایع فرهنگی می‌توان آنها را ارائه کرد.

در نگرش جدید، صنایع فرهنگی جزئی از زندگی روزمره انسان‌ها شده‌اند، به‌طوری‌که آن را می‌توان عاملی هویت‌بخش نامید. بیانگر چیستی و کیستی یک جامعه یا شهر و روستاست و چون با زندگی مردم عجین می‌شود، میراث فرهنگی زنده خواهد ماند.هویت هر جامعه و نگاه مردم آن به یک پدیده در صنایع فرهنگی انعکاس می‌یابد. کیفیت زندگی، آداب و رسوم، عقاید، ارزش‌ها، هنجارها و بالاخره فرهنگ هر جامعه‌ای در میراث فرهنگی آن جامعه نهفته است.

بسیاری از پژوهشها نشان داده است که اگر صنایع فرهنگی متناسب با نیاز مخاطبین خود به تولید کالاها و خدمات فرهنگی بپردازند، خواهند توانست باعث افزایش مصرف فرهنگی و تولید سرمایه های فرهنگی و بالطبع ارتقای سرمایه فرهنگی در جوامع شوند که همین امر می تواند یکی از اقدامات و فعالیت های توسعه اقتصاد یک منطقه به شمار رود.

Correa-Quezada, R. et al.(2018), Role of Creative Industries as a Regional Growth Factor, Sustainability 2018, 10, 1649; doi:10.3390/su10051649.

Hin, G. P., Wei, H., & Wang, X. (2009). Culture Industry Policy in China and the United States: A Comparative Analysis. Dissertations, Theses and Capstone Projects, 18.

Moore,  I.  (2014).  Cultural  and  Creative  Industries  concept–a  historical  perspective.  Procedia-Social  and Behavioral Sciences, 110, 738-746. 

UNESCO. Industrias Creativas. (2017). Available online: http://www.unesco.org/new/es/santiago/culture/ creative-industries

Zhou, G.; Gong, K.; Luo, S.; Xu, G. (2018),Inclusive Finance, Human Capital and Regional Economic Growth in China. Sustainability 2018, 10, 1–16

نویسنده؛ مهدیه شهرابی فراهانی

دکترای تخصصی مدیریت گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ و مسئول امور بازاریابی و تجاری سازی پارک ملی علوم و فناوری های نرم و صنایع فرهنگی