مفهوم و جایگاه سوغات در صنایع فرهنگی (بخش اول)- مروارید فردوسی

مفهوم و جایگاه سوغات در صنایع فرهنگی (بخش اول)

واژه سوغات و در اصطلاح عموم، سوغاتی، درفرهنگ لغت‌های فارسی به مفهوم «ره‌آورد»، «ارمغان»، «هدیه»، «تحفه»، و «هدیه سفر» معنی شده است. در زبان انگلیسی نیز سوغات را به این صورت تعریف کرده‌اند؛ چیزی که خریداری می‌شود تا به ما کمک کند تعطیلات و رویدادهای ویژه خودمان را به یاد بیاوریم، به عبارت دیگر یادآورنده خاطرات و آنچه در سفر اتفاق افتاده است، می‌باشد.

هدیه از ریشه هدی به معنی هدایت کردن، رهنمون شدن، فرستادن و همچنین ارمغان نیز چشم روشنی و پیشکش است. به عبارتی سوغاتی به معنی آسان بودن، گوارا بودن و لطیف بودن آورده شده است و اگر از این بعد به معنای لغوی آن بپردازیم، هنگامی که سوغاتی به فردی داده می‌شود از نظر وی لذت‌بخش و گوارا و لطیف است.

به عبارت دیگر سوغات یا ره‌آورد کالایی است که از یک شهر، روستا و یا حتی از بعد دیگر از یک ملت، فرهنگ و جامعه  است که معمولاً توسط مسافران و گردشگرات خریداری می‌شود.

سوغات به طور معمول شامل صنایع دستی، محصولات صنعتی و موادغذایی موجود و تولید شده در یک منطقه یا مقصد است. آنچه صنایع دستی را از هنر کاردستی متمایز می‌سازد هدف از ساخت آن است و هنر کاردستی صرفاً هدف سرگرمی دارد. اما صنایع دستی اغلب کارهای مرسومی و فرهنگی تلقی می‌شوند. از این رو سوغات به عنوان هدیه‌ای که می‌تواند خوراکی  یا حتی شی تزیینی به عنوان یک یادگاری، سنبل و یا نماد از مقصد خریداری شود، تلقی می‌گردد.

اگر کمی دقیق‌تر بنگریم تاریخچه و پیشینه سوغات به زمان‌های بسیار دور برمی‌گردد. باتوجه به اینکه مردمان ایران زمین از دینی به نام اسلام پیروی می‌کنند و مسلمان هستند مبحث ره‌آورد سفر یا سوغات بسیار در کتب الهی تأکید شده است. در روایتی از امام صادق علیه‌السلام بیان کرده‌اند، هنگام بازگشت از سفر برای خویشان خود سوغات بیاورید هر چند اگر قطعه سنگی باشد.

هدیه دادن یا همان تحفه و ره‌آورد بعد از سفر یکی از سنت‌های رایج میان مسلمانان بوده است و همچنان نیز در دنیای امروز ادامه دارد و مانند دیگر احکام اسلامی بر اهمیت آن تأکید شده است. علت این تأکید هم بر این است که هدیه علاوه ایجاد سرور، خوشحالی و زنده نگهداشتن یادها درقلب بر قلب انسان اثر می‌گذارد و کینه، دشمنی و بخل را از بین می‌برد. در واقع در احکام اسلامی بیان شده است این ره‌آورد سفر موجب جلب دوستی و محبت می‌شود و این عمل پسندیده بازگشت از سفر را شیرین می‌سازد.

با توجه به دلایلی حائز اهمیت، تأکید بسیار بر خرید ره‌آورد سفر وجود دارد که حتی امروزه می‌توانیم با اثرات روان‌شناسی آن آشنا شویم در واقع هدیه باعث ایجاد و القای یک حس زیبا در مخاطب  می‌شود، بارهای مثبت روانی، تقویت محبت طرفین از کوچکترین اثرات روانی مبحث هدیه  و سوغات است.

همچنین علاوه بر اسلام در گذشته تاریخ ایران شاهان زیادی از حکومت‌های مختلف بر ایران حکومت کردند. شاهان ایرانی هنگامی که برای برقراری و یا حتی پایداری روابط سیاسی خود و یا حتی برای تفریح  از ایران به کشورهای مختلف سفر می‌کردند هدیه، تحفه یا حتی نمادی از کشورها را به ایران به همرا می‌آوردند و یاحتی با تقلید از غرب دستور ساخت محصولاتی همانند محصولات غربی  را می‌دادند. حتی دانشجو و افرادی که برای تحصیل و... به خارج از ایران سفر می‌کردند باعث ورود محصولاتی به غیر از محصولات ایرانی می‌شدند. هدیه‌هایی که تحت عنوان پیشکش به شاهان ایرانی داده می‌شد همه و همه به مبحث سوغات اشاره دارد و رفته رفته این رسم‌ها ماندگار شد تا به شکل امروزی خود درآمده است.

البته باید به این نکته توجه نمود که به طور کلی با توجه به دین اسلام و سفرهای پی‌درپی مردمان از زمان‌های گذشته تا به امروز، فرهنگ‌ها و آداب و رسوم دستخوش تغییرات شدند. امروزه سوغات با اهداف مختلفی چون عمل به دستورات اسلام و قرآن، ایجاد حس متفاوت در مخاطب یا حتی به عنوان نماد و سنبل از یک منطقه خاص و..... خریداری می‌شوند.

سوغات و ره‌آورد سفر که از گذشته وجود داشته است، پیوند ناگسستنی با خرید محصولات گردشگری یا بهتر است بگوییم محصولات خریداری شده توسط گرشگران در سراسر دنیا دارد. سوغاتی می‌تواند هر نوع محصولی باشد؛ از جمله مهترین آنها صنایع دستی است (محصولاتی هستند که به وسیله دست و بدون دخالت هرگونه دستگاه صنعتی ساخته و تولید می‌شوند)؛ یکی از انواع سوغاتی که بسیار مورد توجه مخاطبان خود قرار دارد.

به صورت کلی می‌توان ویژگی‌های صنایع دستی را به صورت زیر برشمرد؛

۱. به کارگیری ابزار ساده در ساخت و تولید

۲. عدم نیاز به دانش فنی و پیچیده

۳. ناهمانندی محصولات تولیدی با یکدیگر

۴. ریشه گرفتن از فرهنگ، اعتقادات، باورها، آداب و رسوم یک منطقه

۵. قابلیت عرضه به بازارهای جهانی به عنوان یک محصول هنری

۶. کمک به توسعه صنعت گردشگری و نشر ارزش‌های فرهنگی اشاره کرد.

مروارید فردوسی

دانشجوی کارشناسی مدیریت هتلداری دانشگاه علم و فرهنگ